Het gebruik van de Davos Assessment of COgnitive Biases Scales (DACOBS) bij het formuleren en de effect-evaluatie bij cognitieve gedragstherapie voor psychose (CGTp)

Mark van der Gaag , 9 december 2023

Pictogram
WvdT DACOBS bij CGTp
27 downloads284.31 KB

De Davos Assessment of COgnitive Biases Scales (DACOBS) is ontwikkeld om op een snelle manier zicht te krijgen op cognitieve tendensen die een rol spelen bij het ontstaan en consolideren van wanen. De therapeut kan hiermee een indruk krijgen welke mechanismen vooral een rol spelen. Een korte zelfbeantwoordingslijst was heel veel sneller dan bijvoorbeeld het afnemen van een ‘jumping to conlusions’ of een ‘theory of mind’ taak. Tijdens een lunch met Rösti op de skipistes van Davos hebben een aantal internationale experts tijdens de Winter Workshop on Schizophrenia de lijst met potentiële items opgesteld. Na factor analyse vielen tientallen items af en bleven een zevental schalen over met elk zes items:

  • Cognitieve tendensen:
    • jumping to conclusions
    • belief inflexibility bias
    • attention for threat bias
    • external attribution bias
  • Cognitieve beperkingen:
    • social cognition problems
    • subjective cognitive problems
  • Gedragsmaat:
    • safety behaviors (1). 

De lijst is inmiddels in tien talen verschenen: Chinees, Duits, Engels, Frans, Italiaans, Nederlands, Perzisch, Pools, Spaans en Turks. Hindi en Urdu worden op dit moment vertaald.

Psychometrische karakteristieken 

De lijst heeft goede psychometrische kwaliteiten. Alle factoren verklaarden onafhankelijk de variantie met eigenvalues > 2 en de totale verklaarde variantie was 45%. De betrouwbaarheid is goed te noemen (Cronbach’s alpha=.90; split-half reliability=.92; test- retest reliability=.86). De DACOBS discrimineert tussen schizofreniespectrum patiënten en normale controle subjecten. De validiteit werd bevestigd voor vijf van de zeven subschalen. De schaal subjective cognitive problems was niet geassocieerd met objectieve cognitieve testmaten en social cognition problems was niet geassocieerd met de Hinting task die theory of mind meet, maar met de schaal die sociale betrekkingsideeën meet. De conclusies waren dat de DACOBS schaal, met zeven onafhankelijke subschalen betrouwbaar en valide is voor gebruik in de klinische praktijk en onderzoek. (1). 

Een Poolse studie met niet-klinische mensen uit de algemene bevolking vond een 4-factor oplossing voor de DACOBS met slechts 18 items en vond bevredigende psychometrie voor vier subschalen: subjective cognitive problems, safety behaviors, external attribution bias en social cognition problems (2). Dit is herhaald in Frankrijk eveneens met gezonde proefpersonen werd de 4-factor oplossing gevonden met 18 items (3). Het ijkt erop dat in een gezond cohort de meer psychopathologische biases attention for threat, belief inflexibility en jumping to conclusions niet teruggevonden worden. 

Onderzoek naar de Chinese vertaling meldde dat de MCL-DACOBS een goede validiteit heeft, goede betrouwbaarheid, en de psychometrische kwaliteiten betekenen dat het een valide instrument is voor het meten van cognitieve biases in Chinese patiënten met schizofrenie. De studie heeft geen voorgaande oplossing getest met confirmatieve factor analyse en de exploratieve factor analyse toonde een 2-factor oplossing. (4). 

In Vlaams onderzoek met patiënten met schizofrenie bleek de 7-factor oplossing eveneens een goede fit te vertonen (5). In onderzoek naar de Spaanse vertaling bereikte de 7-factor oplossing opnieuw de beste fit en maakte onderscheid tussen patiënten en gezonde controle proefpersonen (6). Ook de onderzoekers van de Italiaanse versie die vier modellen testten, vonden dat de 7-factor oplossing wederom de beste was (7). 

Moderatie 

De groep met het hoogste risico op psychose is gekenmerkt door veel cognitieve tendensen en zelf-verstoringen (8). De relatie tussen attention for threat bias en waanachtige ervaringen bleek gemodereerd te worden door het vermogen goed tot matig de aandacht te kunnen richten, terwijl in mensen die de aandacht niet kunnen vasthouden de attention for threat bias niet langer geassocieerd is aan waanachtige ervaringen (9). Cognitieve biases beïnvloedden het welzijn tijdens de COVID-19 crisis, door een direct effect op de perceptie van en affectieve reactie op de pandemie en door moderatie van de effectiviteit van de emotieregulatie strategieën (10). De relatie tussen alexithimie en emotieregulatie in schizofrenie wordt gemodereerd door cognitieve biases (11). 

In een meta-analyse met zowel gezonde als UHR-personen waren positief psychose-achtige ervaringen positief geassocieerd met attention for threat bias (r s = 0.38), external attribution bias (r s = 0.35), belief inflexibility bias (r s = 0.19), jumping to conclusions (r s = 0.10). De auterus suggereren dat cognitieve interventies gericht op cognitieve tendensen de transitie naar psychose in jongeren met subklinische symptomen zouden kunnen voorkomen (12). 

In bedrijven is gekeken naar effectieve besluitvorming en naar de productiviteit. Effectieve besluiten werden negatief gemodereerd door drie cognitieve tendensen (jumping to conclusions, externe attributie bias en attention for threat bias) (13). Alle cognitieve tendensen van de DACOBS gemeten bij leidinggevenden in een Iraans bedrijf dragen bij aan excessieve bureaucratie, chaos op het werk, misbruik en het verval van de organisatie door wantrouwen en moreel verval (14). 

Mediatie bij subklinische psychotische symptomen 

Paranoïde gedachten namen toe in VR-omgevingen met meer avatars en stressors. Social cognition problems en attention for threat bias medieerden het toename van paranoïde gedachten (15). De relatie tussen persoonlijkheid en subklinisch psychotische symptomen wordt gemedieerd door cognitieve biases (16). 

De relatie tussen traumatische gebeurtenissen en risico voor het ontwikkelen van psychose wordt volledig gemedieerd door zelf-verstoringen en cognitieve biases (17). De relatie tussen traumatische gebeurtenissen en depressie wordt partieel gemedieerd door cognitieve biases (18). Cannabis gebruik en cognitieve biases mediëren (tussen 32.8 en 34.2% verklaarde variantie, afhankelijk van het type trauma) tussen traumatische gebeurtenissen in de kindertijd en de ontwikkeling van subklinisch psychotische symptomen 

in een niet-klinisch jongvolwassen cohort (19). Er was een significant indirect effect van traumatische levensgebeurtenissen op subklinisch psychotische symptomen gemedieerd door zelf-verstoringen en zelf gerapporteerde cognitieve biases (20). In een netwerkanalyse waren paden van trauma naar subklinisch psychotische symptomen via cognitieve biases en depressieve symptomen (21). 

In een cohort van 2936 studenten werd de relatie tussen schizotypische persoonlijkheid en affectieve labiliteit gemedieerd door cognitieve biases. Bij mannen medieerden DACOBS social cognition problems, subjective cognitive problems, jumping to conclusions bias, en external attribution bias de relatie tussen schizotypie en affect labiliteit. Bij vrouwen medieerden DACOBS attention for threat bias, external attribution bias, jumping to conclusions bias, social cognition problems en subjective cognitive problems de relatie tussen schizotypie en affect labiliteit (22). 

Mediatie van therapie effecten 

Safety behaviour en social cognition problems medieerden de verbetering van paranoïde gedachten in VR-CBT bij paranoïde patiënten met schizofrenie (23). Dezelfde twee mediatoren werden gevonden bij trauma-focused behandeling van PTSS bij patiënten met schizofrenie. Twee seriële paden werden gevonden: (1) via negatieve posttraumatische cognities over zichzelf en safety behaviors, en (2) via negatieve posttraumatische cognities over de wereld en social cognition problems (24). Dit is een opvallende bevinding. Veel mediatie studies vinden geen significante mediatoren die therapiesucces voorspellen. De enige twee andere voorspellers bij paranoia zijn slaapstoornis (25) en piekeren (26). Dit betekent dat naast het behandelen van slaapgebrek, het terugdringen van piekeren, paranoïde gedachten eveneens afnemen als het de therapeut lukt om gedachten over anderen te toetsen met bijvoorbeeld gedragsexperimenten en vermijdingsgedrag te verminderen. 

Conclusies 

De DACOBS heeft goede psychometrische kwaliteiten. Ook vertaalde versies repliceerden de oorspronkelijke bevindingen. De 7-factor oplossing wordt verbazingwekkend vaak bevestigd door onafhankelijke onderzoeken met de DACOBS in andere taal- en cultuurgebieden.

Bij studies waarbij de DACOBS bij baseline gebruikt werd, modereerde de baseline cognitieve tendensen samen met zelfverstoring veel psychopathologische processen en subklinisch psychotische ervaringen. In bedrijven werd het bedrijfsklimaat, de besluitvorming en de productie gemodereerd door cognitieve tendensen bij leidinggevenden. 

Bij mediatieonderzoek medieerden cognitieve tendensen tussen omgevingsvariabelen, persoonlijkheid, traumatische gebeurtenissen, schizotypie en het optreden van subklinisch psychotische ervaringen.

Het cognitieve model van psychose wordt telkenmale geverifieerd 

en cognitieve gedragstherapie voor psychose moet zich richten op de cognitieve tendensen 

en met name gedachten over anderen

door educatie en gedragsexperimenten

en het terugdringen van vermijdingsgedrag door exposure. 

Referenties 

  1. van der Gaag M, Schütz C, Ten Napel A et al. Development of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS). Schizophr Res. 2013;144:63-71.
  2. Gawęda Ł, Prochwicz K, Krężołek M, Kłosowska J, Staszkiewicz M, Moritz S. Self-reported cognitive distortions in the psychosis continuum: A Polish 18-item version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS-18). Schizophr Res. 2018;192:317-326.
  3. Livet A, Pétrin-Pomerleau P, Pocuca N, Afzali MH, Potvin S, Conrod PJ. Development of the French version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale in a non-clinical sample of young adults. Early Interv Psychiatry. 2023;17:141-148.
  4. Chen G, Li R, Tian H et al. Validation of a modified Chinese-language version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (MCL-DACOBS) in a sample of Chinese patients with schizophrenia. Brain Behav. 2023;13:e3185.
  5. Bastiaens T, Claes L, Smits D, De Wachter D, van der Gaag M, De Hert M. The Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis (CBQ-P) and the Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS): Validation in a Flemish sample of psychotic patients and healthy controls. Schizophr Res. 2013;147:310-314.
  6. Pena-Garijo J, Palop-Grau A, Masanet MJ et al. Self-reported cognitive biases in psychosis: Validation of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS) in a Spanish sample of psychotic patients and healthy controls. Journal of Psychiatric Research. 2022;155:526-533.
  7. Pugliese V, Matteo Aloi M, Maestri D et al. Validation of the Italian version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS) in a sample of schizophrenia spectrum disorder patients and healthy controls. Rivista di psichiatria. 2023;57:127-133.
  8. Gawęda Ł, Pionke R, Arciszewska A et al. A combination of self-disturbances and psychotic-like experiences. A cluster analysis study on a non-clinical sample in Poland. Psychiatry Research. 2019;273:394-401.
  9. Prochwicz K, Kłosowska J. The interplay between trait anxiety, cognitive biases and attentional control in healthy individuals with psychotic-like experiences. Psychiatry Res. 2017;259:44-50.
  10. Schudy A, Żurek K, Wiśniewska M, Piejka A, Gawȩda Ł, Okruszek Ł. Mental Well-Being During Pandemic: The Role of Cognitive Biases and Emotion Regulation Strategies in Risk Perception and Affective Response to COVID-19. Front Psychiatry. 2020;11:589973.
  11. Gawęda Ł, Krężołek M. Cognitive mechanisms of alexithymia in schizophrenia: investigating the role of basic neurocognitive functioning and cognitive biases. Psychiatry Research. 2019;271:573-580.
  12. Livet A, Navarri X, Potvin S, Conrod P. Cognitive biases in individuals with psychotic-like experiences: A systematic review and a meta-analysis. Schizophr Res. 2020;222:10-22.
  13. editors. The Impact Of Cognitive Biases On Organizational Effectiveness. 2019; EAI; 2019.
  14. Shyaa HH, Abbas AA. Job desertification as a modified variable in the relationship between the cognitive biases
    of the leader and the organizational anomie. Production Engineering Archives. 2023;29:356-368.
  15. editors. Virtual reality in psychosis: experiments with social risk environments. 136(Supplement); 2012; 2012.
  16. Gawęda L, Prochwicz K, Cella M. Cognitive biases mediate the relationship between temperament and character
    and psychotic-like experiences in healthy adults. Psychiatry Res. 2015;225:50-57.
  17. Gawęda Ł, Prochwicz K, Adamczyk P et al. The role of self-disturbances and cognitive biases in the relationship
    between traumatic life events and psychosis proneness in a non-clinical sample. Schizophr Res. 2018;193:218-
    224.
  18. Mętel D, Arciszewska A, Daren A, Frydecka D, Cechnicki A, Gawęda Ł. Resilience and cognitive biases mediate
    the relationship between early exposure to traumatic life events and depressive symptoms in young adults.
    Journal of Affective Disorders. 2019;254:26-33.
  19. Frydecka D, Misiak B, Kotowicz K et al. The interplay between childhood trauma, cognitive biases, and cannabis
    use on the risk of psychosis in nonclinical young adults in Poland. European Psychiatry. 2020;63:e35.
  20. Pionke-Ubych R, Frydecka D, Cechnicki A, Nelson B, Gawęda Ł. The Indirect Effect of Trauma via Cognitive
    Biases and Self-Disturbances on Psychotic-Like Experiences. Frontiers in Psychiatry. 2021;12:611069.
  21. Gaweda L, Pionke R, Hartmann J, Nelson B, Cechnicki A, Frydecka D. Toward a Complex Network of Risks for
    Psychosis: Combining Trauma, Cognitive Biases, Depression, and Psychotic-like Experiences on a Large
    Sample of Young Adults. Schizophr Bull. 2021;47:395-404.
  22. Liu J, Yang T, Zhou L et al. Association between schizotypal personality traits and emotional instability: mediation
    and moderation analysis among Chinese college students. J Affect Disord. 2021;291:83-92.
  23. Pot-Kolder RMCA, Geraets CNW, Veling W et al. Virtual-reality-based cognitive behavioural therapy versus
    waiting list control for paranoid ideation and social avoidance in patients with psychotic disorders: a single-blind
    randomised controlled trial. The Lancet Psychiatry. 2018;5:217-226.
  24. van der Vleugel BM, Libedinsky I, de Bont PAJM et al. Changes in posttraumatic cognitions mediate the effects
    of trauma-focused therapy on paranoia. Schizophr Bull Open. 2020;1:sgaa036.
  25. Freeman D, Sheaves B, Goodwin GM et al. The effects of improving sleep on mental health (OASIS): a
    randomised controlled trial with mediation analysis. Lancet Psychiatry. 2017;4:749-758.
  26. Freeman D, Dunn G, Startup H et al. Effects of cognitive behaviour therapy for worry on persecutory delusions in
    patients with psychosis (WIT): a parallel, single-blind, randomised controlled trial with a mediation analysis. Lancet Psychiatry. 2015;2:305-313.