Door Paul de Bont
In het risicoprofiel voor psychose (at risk mental state; ARMS) vormt het item Unusual Sensory Experiences (USE) één van de criteria waarop een cliënt een verhoogd risico kan scoren. Het gaat dan om hallucinatoire ervaringen. Cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt daarvoor momenteel in algemene zin beschouwd als de voorkeursbehandeling. Omdat de onderliggende verklaringsmodellen verschillen voor klachten zoals bijvoorbeeld achterdocht, waarnemingsanomalieën of het gevoel van beïnvloeding van buitenaf, is verdere ontwikkeling en verfijning van de CGT noodzakelijk. De oorzaken en instandhoudende factoren van deze klachten zijn immers niet identiek — en dat geldt ook voor de meest passende behandelstrategieën. Een specifieke aanvullende aanpak voor USE kan goede psychoeducatie zijn. Dat is hier getest.
Het blijkt uit onderzoek dat cliënten met USE een duidelijke behoefte hebben aan uitleg: hoe ontstaan dergelijke ervaringen, en hoe kun je ermee omgaan? Het is aan therapeuten om cliënten hierover toegang te geven tot heldere, betrouwbare en wetenschappelijk onderbouwde informatie. De Engelse Managing Unusual Sensory Experiences-studie (MUSE) is een gerandomiseerde effect studie naar de haalbaarheid van de psychoeducatieve MUSE interventie. MUSE werd ontwikkeld samen met mensen met ervaringskennis, therapeuten en onderzoekers van het Hearing the Voice-project.
93 ARMS proefpersonen met USE werden gerandomiseerd waarbij de helft MUSE zou kreeg in aanvulling op hun reguliere zorg. Reguliere zorg was casemanagement, medicatie, ondersteunende psychotherapie en CGT. MUSE is een korte aanvullende psychologische interventie (6–8 sessies). Het programma biedt uitleg over hoe het brein fouten kan maken onder stress. Modules behandelen innerlijke spraak, trauma, geheugen en de relatie met waarneming. Illusies (bv het holle masker) tonen hoe verwachtingen onze perceptie beïnvloeden. Deelnemers leren coping strategieën om controle en rust te hervinden. Sessies worden geleid door therapeuten, eventueel online. In een eerder onderzoek was al vastgesteld dat cliënten MUSE goed ontvangen (acceptability). Metingen vonden plaats bij aanvang, na 12 weken en na 20 weken (follow-up). Primaire uitkomstmaten waren auditieve hallucinaties (PSYRATS-AH) en algemeen functioneren (SOFAS). Secundaire uitkomsten betroffen stress door USE, angst, depressieve klachten en kwaliteit van leven. Slaap en vroegere trauma’s werden meegenomen als moderatoren. Tevredenheid over therapie en therapeut werd geëvalueerd met de Satisfaction with Therapy and Therapist Scale STTS-R.
De studie laat een uitstekende haalbaarheid zien: er was een goede instroom en succesvolle randomisatie, 80% van de deelnemers volgde vier of meer MUSE-sessies, er deden zich geen ernstige bijwerkingen (serious adverse events) voor, en de therapie werd uitgevoerd zoals bedoeld (100% fidelity). Kortom: groen licht voor vervolgonderzoek!
Wat betreft de uitkomstmaten van klachten geven de auteurs eerlijk aan dat de studie een lage statistische power heeft. Daarom rapporteren zij geen significantieniveaus voor de gevonden gemiddelden. Uit tabel 2 en figuur 2 blijkt dat — op één uitzondering na — alle gevonden verschillen en effectgroottes niet significant zijn. De auteurs concluderen voorzichtig dat er wel trends in het voordeel van TAU+MUSE zichtbaar zijn, met name op het gebied van sociaal functioneren (SOFAS).
Toch blijft zo’n suggestie onzeker, juist omdat de uitkomsten niet significant zijn: in werkelijkheid zouden de verschillen ook afwezig of zelfs omgekeerd kunnen zijn. Belangrijk is vooral dat er geen negatieve effecten zijn gevonden die erop wijzen dat vervolgonderzoek onwenselijk zou zijn.
Kortom: de MUSE-interventie blijkt goed uitvoerbaar binnen een studiecontext en wordt positief ontvangen door cliënten — een bemoedigend resultaat voor vervolgonderzoek. De therapeutische effecten van deze veelbelovende psycho-educatiemodule over Unusual Sensory Experiences (USE) verdienen het om verder onderzocht te worden in een studie met voldoende statistische power.
