Door Janneke Ferwerda

Mensen die stemmen horen hebben daar vaak ook beelden bij. Een vorm, een gezicht of een rampbeeld van wat je te gebeuren staat. Deze beelden kunnen levendig zijn en heel angstaanjagend. Helpt therapie, speciaal daarop gericht?

Deze studie van Helga Janssen en collega’s richt zich op mentale beeldvorming bij mensen die stemmen horen. Met mentale beeldvorming, ofwel mental imagery, wordt zintuiglijke informatie uit het geheugen bedoeld die als een beeld wordt ervaren, zonder dat er sprake is van externe visuele prikkels. Je ziet dus iets voor je op basis van geluiden, herinneringen of verwachtingen.

Bij psychose is die beeldvorming vaak sterk verbonden met auditieve verbale hallucinaties (AVH), zoals stemmen horen. Lange tijd werd stemmen horen vooral gezien als een symptoom van een psychotische stoornis. Tegenwoordig weten we dat dit fenomeen transdiagnostisch is: het komt voor op een continuüm van ernst en impact, ook bij mensen zonder psychose.

Binnen de cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt mentale beeldvorming beschouwd als een vorm van cognitie die, net als gedachten, stress en angst kan versterken of juist verminderen. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de rol van beelden bij CGT. Zo blijkt het aanpakken van negatieve beelden bij sociale angst effectiever dan reguliere CGT, en helpt het bij angst en trauma om nare beelden en visuele rampverwachtingen te betrekken in exposurebehandelingen. Ook bij bipolaire stoornissen is beeldvormingsgerichte CGT effectief gebleken in het verminderen van angst en stemmingswisselingen.

Tot nu toe is er echter weinig onderzoek gedaan naar het effect van specifieke beeldvormingstechnieken bij psychose. De kleine studies die er zijn, laten veelbelovende resultaten zien. Daarom is het een logische en belangrijke stap dat in deze studie wordt onderzocht hoe gerichte behandelinterventies kunnen bijdragen aan het verminderen van psychotische klachten zoals stemmen horen. We weten al dat imagery rescripting, zoals toegepast in schematherapie, kan helpen bij het verminderen van traumatische intrusies en psychotische symptomen, ook bij mensen die stemmen horen. Toch is er nog geen specifiek evidence-based CGT-protocol voor auditieve hallucinaties dat zich op mentale beelden richt. Ook is er nog weinig bekend over hoe deze technieken precies werken.
De onderzoekers wilden daarom technieken gericht op mentale beelden integreren in de bestaande CGT voor mensen met stemmen. Het doel van de studie was om te onderzoeken in hoeverre vier beeldvormingstechnieken haalbaar, acceptabel en effectief zijn in het verminderen van mentale beelden en auditieve hallucinaties. Er waren vier onderzoeksgroepen, elk met een eigen techniek. Deelnemers werden willekeurig ingedeeld en kregen zes sessies verspreid over drie weken, deels online en deels face-to-face. De hypothese was dat alle vier de technieken zouden leiden tot afname van mentale beelden en stemmen, zonder ernstige bijwerkingen of hoge uitval.

De technieken waren als volgt:

  1. Imagery rescripting, waarbij negatieve beelden actief worden omgevormd tot veiligere of positievere beelden – soms werd ook het stemgeluid zelf aangepast.
  2. Metacognitieve technieken, waarbij afstand werd gecreëerd tot het beeld, bijvoorbeeld door het te veranderen in een stripfiguur, zodat het minder echt aanvoelde.
  3. Positieve beeldvorming, waarbij deelnemers bewust positieve, helpende beelden ontwikkelden om rust en veiligheid op te roepen.
  4. Tetris, een visuospatiële taak waarbij deelnemers tijdens het spelen bewust de beelden en stemmen opriepen – drie keer per dag vijftien minuten – om hun intensiteit te verminderen.

Achtentwintig deelnemers rondden alle sessies af. Mentale beeldvorming nam significant af bij imagery rescripting en positieve beeldvorming. Voor metacognitieve technieken en Tetris werd geen significant effect op mentale beelden gevonden.

Het horen van stemmen nam bij alle vier de behandelcondities significant af, met de grootste effecten bij imagery rescripting en positieve beeldvorming. Daarnaast werd ook een afname gevonden in de ernst van de stemmen, stemming, angst, frequentie van mentale beelden en de manier waarop deze beelden werden beoordeeld.

De conclusie is positief: beeldvormingstechnieken lijken haalbaar, acceptabel en effectief bij mensen met stemmen. Ze vormen een veelbelovende aanvulling op de bestaande psychologische behandelingen, doordat ze niet alleen verbale gedachten, maar ook mentale beelden gericht aanpakken. Vooral imagery rescripting had de beste resultaten. De studie opzet geeft nog geen definitieve effectiviteit conclusies, maar het is wel een goede stap.

Janssen, H., van den Berg, K. C., Keijsers, G. P., Paulik, G., Newman-Taylor, K., Taylor, C. D., … & Marcelis, M. C. (2025). Imagery-focused cognitive behavioral therapy techniques for auditory verbal hallucinations in psychosis spectrum disorders: Four experimental case series. Schizophrenia bulletin, sbaf033.
Artikel