Vroege herkenning van psychiatrische aandoeningen: een pilot studie

De meeste psychiatrische aandoeningen ontstaan aan het einde van de adolescentie. Vaak worstelen jongeren hieraan voorafgaand al met subklinische of episodische klachten en lopen ze (tijdelijk) vast op school of werk en er zijn problemen met vrienden en partners. Het tijdig opsporen van subklinische klachten kan een hoop ellende voorkomen. Het DSM hokjes denken is hier niet geschikt voor, omdat er alleen in eindtermen van een stoornis gedacht wordt. Hierbij wordt geen rekening gehouden met overlappende, transdiagnostische kenmerken van de verschillende stoornissen. Een stadiëringsmodel (zoals ook toegepast in de psychosezorg) doet hier veel meer recht aan. Is de tijd rijp voor een pluripotent at-risk mental state?

Australische onderzoekers rondom Pat McGorry hebben de traditionele classificatie hokjes over bord gegooid en zijn criteria gaan ontwikkelen die een meer dimensioneel kijk hebben op psychopathologie. De zogenaamde CHARMS (Clinical High At Risk Mental State) criteria, een verbreding van de oorspronkelijke UHR criteria, waarbij er 4 verschillende at-risk mental states zijn:

• (1) ultrahoog risico op psychose,
• (2) ultrahoog risico op depressie,
• (3) ultrahoog risico op manie,
• (4) ultrahoog risico op borderline persoonlijkheidsstoornis.

Er loopt momenteel een eerste pilot met de CHARMS criteria bij headspace en orygen in Australië. Headspace is een transdiagnostische service voor jongeren tussen 15 en 25 jaar. Iedereen die hulp zoekt voor subklinische klachten wordt gevraagd om mee te doen aan de studie. Voldoen aan de criteria van een DSM-stoornis (stadium 2) is een exclusiecriterium. Er zijn 3 meetmomenten: bij baseline, 6 en 12 maanden. Er werden twee groepen geïncludeerd in de studie, de mensen die aan de CHARMS criteria voldoen (CHARMS+; stadium 1b) en een groep die onder de subdrempel uitkomt (CHARMS-; stadium 1a). Van de 114 inclusies zijn er 68% geïdentificeerd met een CHARMS+, bijna de helft voldoet aan meer dan 1 at-risk mental state. Na 1 jaar voldoen 34% aan de criteria van een DSM stoornis (voornamelijk een ernstige depressieve stoornis). Terwijl van de mensen met CHARMS- slechts 3% een transitie doormaakte naar een diagnose. Deelnemers binnen CHARMs+ die voldoen aan 3 of meer ‘at risk mental state’ criteria hebben 40% meer kans op een ‘full-blown’ stoornis.

In dit figuur zie je dat bv. 40% van de totale CHARMS+ groep een UHR profiel voor psychose had. En 59% een risicoprofiel voor BPS. De vraag is hierin een beetje de volgorde der dingen. Bij aanvang hadden al deze mensen nog geen volledige depressie, maar we weten ook dat veel mensen die een psychose krijgen al eerder een depressieve episode hebben gehad. Dus door mensen met een aanwezige depressie uit te sluiten van dit onderzoek, mis je de groep mensen die al depressief is maar nog niet psychotisch en wellicht wel een risicoprofiel op dit laatste heeft. Dat erkennen de onderzoekers ook. De voordelen van een breder CHARMS-profiel zitten hem wellicht in nog eerder de mensen met generiek risico op ernstige klachten te vinden. Dit moet je dan misschien niet doen in de plaats van specifieke risicoprofielen blijven gebruiken, maar ernaast.

Ze gaan echter niet in op een ander probleem met volgorde, namelijk dat mensen met borderline problemen vaak al rond 14e levensjaar hierin kenmerken van ontwikkelen, terwijl psychose vaak wat later begint op te treden. De leeftijd in hun onderzoeksgroep was gemiddeld 19 jaar, met best wat spreiding. Vermoedelijk maakt die verscheidenheid in leeftijd dit toch ook een heterogene groep in welk risicoprofiel ze precies hadden en hoe predictief valide dat profiel nog feitelijk was. Iemand van 23 jaar die subklinische borderline kenmerken herkent, heeft vermoedelijk een feitelijk heel laag risico om full-blown borderline persoonlijkheidsstoornis te krijgen. Dus met die 59% die dat risicoprofiel heeft is het de vraag hoeveel ervan echt BPS ontwikkelde. Dat vertellen de onderzoekers niet. De auteurs geven ook geen data over hoeveel mensen nu uiteindelijk psychotisch zijn geworden, vanuit de 40% die een UHR-profiel op psychose had.

Het is sowieso interessant om deze eerste data nu te zien; het is al langer bekend dat deze innovatieve onderzoeksgroep hiermee bezig is. We houden nieuwe resultaten nauwlettend in de gaten.