Door Helga Ising
Onderzoek heeft al overtuigend aangetoond dat trauma in de kindertijd een risicofactor is voor het ontwikkelen van psychose. Mensen met een traumatische jeugd lopen bijna drie keer zoveel kans op psychotische symptomen—en hoe zwaarder het trauma of hoe meer trauma’s, hoe meer kans en hoe ernstiger de klachten (zie ook de andere samenvatting in deze nieuwsbrief). Maar waarom is dat zo?
Australische onderzoekers proberen deze ingewikkelde puzzel te ontrafelen. Ze kijken naar welke psychologische processen die link mogelijk verklaren. Denk bijvoorbeeld aan intrusieve herinneringen die steeds terugkomen, het vermijden van bepaalde situaties, een constant gevoel van alertheid, negatieve overtuigingen over jezelf of de wereld, of gevoelens van vervreemding (dissociatie).
Een belangrijk aspect hierin is dat de inhoud van psychotische symptomen — zoals hallucinaties — vaak verband houdt met eerdere traumatische ervaringen. Volgens CGT modellen kunnen hallucinaties voortkomen uit traumatische herinneringen, vooral wanneer deze herinneringen sensorisch intens zijn (zoals geluid, beelden, smaak, geur en aanraking) en weinig context bevatten. Dit wordt in verband gebracht met hyperarousal en dissociatie ten tijde van het trauma.
Onderzoek laat zien dat bij 13–33% van de mensen met psychose, hallucinaties directe inhoudelijke overeenkomsten vertonen met traumatische gebeurtenissen. Hardy (2017) stelt dat er sprake is van een continuüm: van traumatische herinneringen, via posttraumatische intrusies (PTI’s), tot aan hallucinaties. Dit laatst is dan ook een herinnering-intrusie, maar zeer fragmentarisch en zonder episodische context opgeslagen, en wordt daardoor door de cliënt niet meer als zodanig beleefd. Let wel op: dat idee geldt slechts voor de hallucinaties die inhoudelijk een directe herbeleving lijken te zijn van een trauma.
De huidige studie onderzocht 64 jonge mensen met een eerste psychose en een traumatisch verleden. Het doel van deze studie was om het aandeel jongeren met een eerste psychose te identificeren dat hallucinaties ervaart met zintuiglijk-overeenkomende elementen uit traumatische herinneringen of posttraumatische intrusies (PTI’s), en deze groep te vergelijken met jongeren met een trauma-geschiedenis zónder dergelijke overeenkomsten in hun hallucinaties.
Uit het onderzoek bleek dat ongeveer 1 op de 5 hallucinaties (dus 20%) bij deze jonge mensen sterke overeenkomsten had met ervaringen uit hun trauma. Zo horen ze bijvoorbeeld woorden die tijdens een traumatische gebeurtenis zijn gezegd, of zien ze gezichten die lijken op die van een dader. Deze overeenkomsten zijn meestal geluiden, maar kunnen ook andere zintuigen betreffen, zoals tastgevoel of zicht. Interessant is echter dat de meeste van deze hallucinaties (71%) daarnaast ook nieuwe, niet-traumagerelateerde onderdelen bevatten. Deze nieuwe inhoud is meestal geluid (80%) of iets wat ze voelen (20%). Dit sluit aan bij ideeën van psychologen die denken dat sommige hallucinaties ontstaan uit stukjes herinneringen aan trauma die niet goed zijn opgeslagen en daardoor fragmentarisch zijn. Soms zijn het hallucinaties die herinneringen bevatten waarvan de persoon zich niet bewust is dat ze tijdens het trauma hebben plaatsgevonden, of het zijn nieuwe gevoelens zoals dreigingen, wat kan wijzen op een verhoogde staat van alertheid. Verder bleek dat jongeren met dit soort hallucinaties niet veel verschillen van jongeren zonder zulke hallucinaties als het gaat om de ernst van hun trauma, het aantal traumatische herinneringen die onverwacht opkomen, hun mate van overprikkeling, dissociatie of het aantal PTSS-diagnoses.
Dit onderzoek benadrukt dat hallucinaties soms meer zijn dan ‘typische’ symptomen van psychose. Ze kunnen ook een soort zintuiglijke herbeleving van trauma zijn. Door hier oog voor te hebben, kunnen behandelaren gerichter helpen — niet alleen door de psychose aan te pakken, maar ook door daarbinnen trauma-herbelevingen te herkennen en te verminderen met verwerkingstechnieken. Voor velen van ons zal dit herkenbaar zijn – iets wat we in de praktijk al vaak doen.
