VR-SOAP: Modulaire CGT met Virtual Reality voor sociale participatie bij jongeren met psychose – een pilot studie met 5 deelnemers

Door Helga Ising

Veel jongeren met een psychotische stoornis ervaren sociale problemen, zoals moeite met het aangaan of onderhouden van contacten. Bestaande behandelingen hebben hierop vaak slechts beperkt effect. Daarom ontwikkelden het Universitair Medisch Centrum Groningen en GGZ Drenthe een vernieuwende behandeling: VR-SOAP (Virtual Reality for Social Activities and Participation). Deze therapie combineert cognitieve gedragstherapie (CGT) met virtual reality en biedt jongeren een veilige en realistische oefenomgeving om sociale situaties te oefenen en meer zelfvertrouwen op te bouwen.

De behandeling is modulair opgebouwd en richt zich op vijf thema’s die veelvoorkomende oorzaken van sociale moeilijkheden bij psychose aanpakken:

1. Motivatie & plezier (negatieve symptomen)
2. Anderen begrijpen (sociale cognitie problemen)
3. Vertrouwen & veiligheid (paranoïde ideatie & sociale angst)
4. Zelfbeeld (verminderd zelfvertrouwen & zelfstigma)
5. Omgaan met anderen (moeilijkheden in de communicatie en interactie)

Iedere deelnemer kiest, samen met de therapeut, twee modules die passen bij zijn of haar persoonlijke doelen. De module over communicatie is verplicht, omdat sociale vaardigheden de basis vormen voor participatie. Elke module bestaat uit vier sessies van één uur.

Tijdens de sessies dragen deelnemers een VR-bril en oefenen zij in levensechte virtuele omgevingen, zoals een supermarkt of café. Ze voeren realistische rollenspellen uit onder begeleiding van een therapeut. De behandeling wordt ondersteund met psycho-educatie, strategieën, praktische oefeningen en huiswerkopdrachten om ook buiten de sessies te blijven oefenen.

In deze eerste pilotstudie, uitgevoerd met vijf mannelijke jongeren (gemiddelde leeftijd 27 jaar) en drie therapeuten, waren de ervaringen positief. Er waren geen uitvallers en de behandeling werd als waardevol en goed passend ervaren. Hoewel er nog weinig meetbare gedragsveranderingen in het dagelijks leven werden vastgesteld, voelden deelnemers zich zekerder in sociale situaties – een belangrijke eerste stap richting meer sociale participatie. De rollenspellen in virtual reality werden als bijzonder leerzaam ervaren.

Tegelijkertijd kwamen ook aandachtspunten naar voren. Zo waren er enkele technische problemen, bijvoorbeeld met de stemvervorming van avatars, en ervoeren sommige deelnemers tijdsdruk tijdens de sessies. Daarnaast bleek het voor sommige jongeren lastig om de oefeningen tussen de sessies door vol te houden. Dit kan deels verklaard worden door hardnekkige, disfunctionele overtuigingen over het eigen functioneren, zoals de gedachte dat falen op één vlak gelijkstaat aan persoonlijk falen. Dergelijke overtuigingen kunnen de motivatie en toepassing van nieuw geleerde vaardigheden in het dagelijks leven belemmeren. Door deze negatieve overtuigingen gericht aan te pakken – bijvoorbeeld via modules over disfunctionele overtuigingen en zelfkritiek – kan de bereidheid tot oefenen mogelijk worden vergroot en daarmee de effectiviteit van de therapie versterkt.

Kortom, dit is een leuke, vooral beschrijvende studie van nieuwe VR-modules, waarbij eerste ervaringen zijn opgedaan. De effecten worden momenteel verder onderzocht in de grootschalige VR-SOAP effectstudie (RCT), maar zijn op dit moment dus nog niet bekend. Neem ook gerust even een kijkje op de website van de onderzoekers.