Interacties tussen PTSS, psychose en zelforganisatie

Door Paul de Bont

En de sleutelrol van achterdocht, hyperarousal en posttraumatische cognities.

We weten dat trauma oorzakelijk verband houdt met psychose. We weten ook dat PTSS en psychose elkaar onderling kunnen versterken. Het belang van de driehoek trauma, PTSS en psychose is inmiddels algemeen bekend en de kennis hierover is bijvoorbeeld gebruikt voor nieuwe casus conceptualisaties. Voor de empirische ondersteuning van onze casusconceptualisaties is doorgaand onderzoek nodig, om instandhoudende patronen en interacties steeds preciezer in beeld te krijgen.

In dit artikel (Panayi et al., 2025) onderzochten de auteurs interacties over tijd tussen PTSS, psychose en Zelforganisatie Stoornissen (ZoS: emotionele ontregeling, negatief zelfbeeld en problemen in relaties met anderen). Ze onderzochten hoe klachten van complexe PTSS, psychose en ZoS elkaar in het dagelijks leven beïnvloeden, en in welke volgorde dat gebeurt. Ze gebruikten netwerkanalyse om te kijken welke klachten eerst optreden en hoe ze met elkaar verbonden zijn. Het is dat tijdsaspect dat deze studie extra toevoegt ten opzichte van eerdere studies, die vooral verbanden aantoonden in cross-sectioneel onderzoek (d.w.z. onderzoek naar de gelijktijdige aanwezigheid van verschijnselen op 1 moment).

153 deelnemers met psychose en PTSS deden mee aan het onderzoek. Gedurende zes dagen hielden ze meerdere keren per dag bij hoe het met hen ging (experience sampling methode, ESM). Ze noteerden klachten van psychose (achterdocht, stemmen horen en visioenen), kernsymptomen van PTSS (herbelevingen van trauma, vermijding, en overmatige waakzaamheid) en ZoS (moeilijk met emoties omgaan, problemen in contact met anderen, en een negatief zelfbeeld).

Er werd een speciaal statistisch model (multi level vector autoregressie) gebruikt om drie netwerken te berekenen die de samenhang van klachten op verschillende momenten lieten zien:

• between-subjects, hoe over de hele meetperiode symptomen gemiddeld samenhangen in de groep deelnemers
• contemporaneous, de relatie tussen klachten die gelijktijdig aanwezig zijn op een bepaald moment
• temporal, hoe een klacht op het ene moment invloed heeft op een klacht op een later moment.

Over de hele week genomen hingen achterdocht, herbelevingen en hyperarousal vaak samen (between netwerk, figuur 1a).

Meer specifiek:

• hallucinaties met herbelevingen
• stemmen met hyperarousal
• achterdocht met problemen in contact met anderen
• hallucinaties met problemen met emoties.

Het onderzoek naar gelijktijdigheid (contemporaneous, figuur 1b) liet zien dat:

• Sterk verband
  • Achterdocht, interpersoonlijke problemen en hyperarousal
• Zwakkere verbanden tussen
  • Visioenen en herbelevingen
  • Stemmen horen en emotionele ontregeling.

Het temporal netwerk (figuur 1c) tenslotte laat enkele belangrijke, zichzelf voorspellende symptomen zien, zogeheten autoregressieve loops:

• Vooral emotionele ontregeling, negatief zelfbeeld, hyperarousal en achterdocht houden zichzelf in stand.
• Achterdocht staat het meest centraal in dit netwerk. Bij achterdocht is de optelsom van de sterkte van inkomende voorspellende verbindingen het grootst (de in-strength centrality). Ook is de optelsom van de sterkte van uitgaande voorspellende verbindingen bij achterdocht het grootst (out-strength centrality).
• Op de tweede plaats staan emotionele dysregulatie (voor uitgaande verbindingen) en hyperarousal (voor inkomende verbindingen).

Deze studie is rijk aan nog wel meer bevindingen. Het is aanbevelingswaardig de publicatie zelf te lezen. Het geeft nieuwe perspectieven om rekening mee te houden bij (de conceptualisatie van) traumagerichte behandelingen in CGTp.

In het kort: paranoia en hyperarousal versterken elkaar en houden zo PTSS- en psychosesymptomen in stand. Psychosesymptomen hangen sterk samen met een negatief zelfbeeld, waarbij visioenen dit negatief zelfbeeld mogelijk aanwakkeren. De studie benadrukt dat aandacht nodig is voor cliënt-ervaringen van actuele dreiging (door hyperarousal/hypervigilantie) en voor trauma-gerelateerde overtuigingen in het verklaren en behandelen van de gecombineerde PTSS- en psychoseklachten.