Door Eva Tolmeijer
Professor Bentall vertelt in zijn werk over wat overtuigingen zijn, namelijk aannames over de wereld die gegenereerd worden in interactie met andere mensen. Zijn onderzoek laat zien dat waanbeelden verschillen van andere sterke overtuigingen in dat ze ontstaan wanneer mensen letterlijk of figuurlijk geïsoleerd raken. Waar bijvoorbeeld sterke politieke of culturele overtuigingen ontstaan vanuit verbinding met een bepaalde (sub-)groep, ontstaan wanen eerder vanuit verwijdering van de groep.
Het huidige onderzoek wilde wanen – en daarmee ook de sociale verwijdering – beter begrijpen door aandacht te hebben voor welke sociale figuren in de deze overtuigingen voorkomen.
De huidige studie selecteerde dossiers met waanbeschrijvingen uit een database in de UK national health service (NHS) met geanonimiseerde klinische rapportages van meer dan 250.000 mensen. Er werden 205 dossiers geselecteerd die daarna werden verdeeld in drie groepen:
- Niet sociaal, bijvoorbeeld ‘Brievenbussen zenden radiogolven’
- Impliciet sociaal, bijvoorbeeld ‘Ik word bespioneerd’
- Expliciet sociaal, bijvoorbeeld ‘Mensen achtervolgen mij’
De onderzoekers vonden dat 83% van de beschrijvingen expliciet sociale figuren bevat. Het vaakst waren dat mensen (85%). Dat betrof familieleden (31%), kennissen (17%), religieuze figuren (13%), niet omschreven mensen (13%), professionals (12%) en culturele figuren (11%). Binnen de familieleden werden ouders (15%), partners (15%) en kinderen (14%) het vaakst beschreven. Binnen de kennissen werden buren het vaakst beschreven (10%) en binnen religieuze figuren: God (9%) en Jezus (8%). Verder werden ging het binnen de professionals het vaakst over zorgprofessionals (21%) en binnen de culturele figuren het vaakst over beroemde figuren zoals acteurs (7%) of koninklijke figuren (7%). Niet menselijke sociale referenties gingen voornamelijk over dieren (7%).
Vervolgens liet de hiërarchische clusteranalyse twee groepen zien die robuust en stabiel voor ruis bleken:
- Identiteiten binnen de persoonlijke kring
- Identiteiten buiten de persoonlijke kring
Het onderzoek laat dus zien dat wanen het vaakst gaan over familieleden en dat sociaal nabije figuren vaak geclusterd zijn tegenover een ander cluster van niet-nabije figuren. Het is belangrijk om hier aandacht voor te hebben omdat ze op verschillende manieren impact kunnen hebben op iemands persoonlijke leven en dat van hun naasten. Omdat wanen samengaan met verminderde sociale verbinding, kan een manier om verbinding te verbreden wellicht rekening houden met de sociale figuren in de waaninhoud.
