Door Helga Ising
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is bewezen (kosten)effectief voor de preventie van een eerste psychose en daarom ook in verschillende richtlijnen opgenomen. Maar is een lage dosering antipsychotica misschien ook effectief in het voorkomen van een eerste psychose bij mensen met een verhoogd risico op psychose? En misschien zelfs effectiever dan de CGT?
Op basis van eerdere meta-analyses weten we dat CGT-UHR een werkzame interventie is met een risicoreductie van 53% na 12 maanden. Echter, is er nog weinig goed onderzoek gedaan naar het effect van antipsychotica bij hulpzoekende mensen met een psychose-risicoprofiel. Om dit te onderzoeken en te vergelijken met de effecten van CGT is in een Duitsland een dubbelblinde RCT opgezet. Er hebben 11 verschillende instellingen aan meegewerkt. Deelnemers werden gerandomiseerd over 3 verschillende condities:
- 1-CGT
- 2-clinical management plus antipsychotica (CM plus AP
- 3-clinical management plus placebo (CM plus PLC)
Volwassenen tussen 18 en 49 jaar oud konden meedoen aan het onderzoek, mits zij voldeden aan een psychose risicoprofiel op basis
- genetisch risico plus verslechtering op gebied van sociaal-maatschappelijk functioneren
- minimaal 2 ‘basic symptoms’ (COGDIS)
- positief symptoom in UHR range
- BLIPS
Cognitieve gedragstherapie was maximaal 30 sessies. De ‘clinical management’ (maximaal 21 sessies) was een ondersteunende therapie, waarbij leefstijladvies, symptoom-monitoring en psycho-educatie over risicosymptomen werden gegeven en bijwerkingen van medicatie besproken werden. Antipsychotica was aripiprazol, in een dosering van 2 tot maximaal 15 mg. De primaire uitkomstmaat was transitie naar psychose na 12 maanden.
In totaal hebben 280 deelnemers met een psychoserisico profiel meegedaan tussen 2008 en 2013: 129 mensen kregen CGT-UHR, 96 mensen kregen CM plus AP, en 55 mensen kregen CM plus PLC. De gemiddelde leeftijd was 24 jaar, twee derde was man en de helft was student.
Na één jaar waren er 47 transities naar psychose (22.9%; 21 patiënten in CBT, 19 in CM + AP, en 7 in CM + PLC).
Maar lastig ook: heel veel deelnemers hadden geen meting en waren kwijt uit de studie: 43% in de CGT-conditie, 58% in de antipsychotica-conditie, en 62% in de placebo-conditie. De juiste cijfers waren dus nauwelijks meer te krijgen.
Het verschil in effectiviteit tussen antipsychotica, placebo en CGT was ook nergens significant. Wel was er een verschil in gevonden bijwerkingen; die waren meer aanwezig bij antipsychotica-behandeling. Er werden ook verschillende bewegingsstoornissen geconstateerd in de AP-conditie (o.a. parkinsonisme en acathisie). De voorkeur van deelnemers lag bij de CGT conditie (60%).
De resultaten van dit onderzoek zijn nog extra moeilijk te interpreteren omdat er niet alleen op positieve symptomen geïncludeerd is, maar ook ‘basic symptoms’. De CGT-UHR behandeling is echter meer gericht op de behandeling van positieve symptomen. Je kunt je dus afvragen in hoeverre mensen met alleen ‘basic symptoms’ hiervan hebben kunnen profiteren. Daarnaast wordt in de CGT conditie ook aandacht besteedt aan psycho-educatie, normaliseren en leefstijladvies – hetgeen (naast de specifieke aandacht voor de positieve symptomen) een belangrijk onderdeel is van de CGT behandeling. In de clinical management kwam dit ook uitgebreid aan bod, wat mogelijk wel verklaard dat er geen significant verschil is gevonden. Als laatste is het opvallend dat ook uniforme risicofactoren: leeftijd 14-35 jaar en een teruggang in sociaal-maatschappelijk functioneren niet meegenomen zijn in de inclusiecriteria. Wellicht heeft dit te maken met het feit dat de studie al zo’n 10 jaar geleden is uitgevoerd. En blijkbaar is hij lange tijd niet gepubliceerd. Kortom, deze studie kent een hoop beperkingen.
Ter geruststelling kunnen we toevoegen dat de meta-analytische conclusies van CGT-UHR ongeveer hetzelfde positief blijven als deze resultaten eraan zijn toegevoegd. (zie stuk van Mark van der Gaag).
