Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een ultrahoog risico op het ontwikkelen van een eerste psychotische episode

Inleiding

Vroegdetectie en vroegbehandeling zijn bij meerdere ziekten en stoornissen efficient en kosten-effectief. De ingrepen zijn beperkter in omvang, succesvoller, de prognose is beter en de gezondheids-winst wordt bereikt tegen lagere kosten dan niets doen.

In Nederland heeft van 2008 tot 2012 de Early Detection and Intervention Evaluation Nederland-studie (EDIE-NL) plaatsgevonden naar het voorkomen van psychose, waarin gebruik werd gemaakt van screening met de Prodromal Questionnaire en dimensionale diagnostiek met de Comprehensive Assessment of At Risk Mental States (CAARMS).

Bij dit EDIE-NL onderzoek is gebleken dat een verhoogd risico op een eerste psychose gedetecteerd kan worden bij hulpzoekende cliënten in de GGz. Ook blijkt dat zij effectief behandeld kunnen worden met een nieuw ontwikkelde, evidence-based cognitieve gedragstherapie.

De belangrijkste boodschap van de EDIE.NL-studie is dat het aantal transities naar een eerste psychotische episode ongeveer te halveren is tegen lagere kosten dan bij helemaal niets doen.

Dit is een belangrijke stap naar de GGz van de toekomst die erop gericht zal zijn om stoornissen met een ongunstige prognose te reduceren.

Doel

De cognitief-gedragstherapeutische vaardigheden vergroten op het gebied van casusformulering,
metacognitieve psycho-educatie en behandeling van subklinisch psychotische symptomen.
Na afloop kan de deelnemer bij individuele cliënten een probleemformulering maken van de (subklinische) psychose-klachten en een CGT-behandelplan opstellen en uitvoeren conform het CGT-protocol voor het ultrahoog risico (UHR) profiel. Ook kan de deelnemer de klachten meten om het effect te monitoren.

Doelgroep

Basispsychologen, gz-psychologen, klinisch psychologen, cognitief gedragstherapeuten VGCt, psychotherapeuten, arts-assistenten of psychiaters, die vertrouwd zijn met cognitief gedragstherapeutische behandelingen in de GGz bij psychotische stoornissen of andere ernstig psychiatrische aandoeningen met psychotische symptomen, zoals bijvoorbeeld posttraumatische stress stoornis, borderline persoonlijkheidsstoornis of ernstige dwangstoornissen.

De deelnemer moet in de gelegenheid zijn om tijdens en na de training minimaal twee uur per week individuele behandeling van cliënten uit de UHR-doelgroep uit te voeren.

Aantal deelnemers

Minimum 10 – maximum 14 deelnemers.

Werkwijzen

Inleidingen, powerpoint-presentaties, discussies, opdrachten, literatuurstudie, rollenspelen, eigen casus-inbreng, eindopdracht.

Opzet

Casusformulering, metacognitieve psycho-educatie en behandeling van subklinisch psychotische symptomen. Er wordt veel geoefend met assessment en het gezamenlijk opstellen van doelen, probleemformulering en behandelplan. De oefeningen in de bijeenkomsten worden voortgezet in huiswerkopdrachten in het werk. Het programma omvat 4 dagen van 09.00 – 12.15 uur en van 13.00 – 16.30 uur (effectief 6 uur en 15 minuten per dag les).
Totale duur: 25 contacturen plus 25 uur opdrachten en huiswerk: in totaal 50 werkuren.

De volgende zaken komen aan de orde:

Theorie

  • Biologische en psychologische processen bij psychose
  • Wat zijn auditieve verbale hallucinaties?
  • Wat zijn betrekkingsideeën en -wanen?
  • Wat zijn buitengewone en opmerkelijke ervaringen?
  • Stadiëring van psychose
  • Selectieve aandacht voor gevaar
  • Hindsight bias
  • Illusoire samenhang/ covariatie tendens
  • Bronmonitoring tendens
  • Springen naar conclusies
  • Dogmatisme tendens
  • Confirmatietendens
  • Dopamine sensitisatie en waarnemen en redeneren
  • Risicofactoren voor psychiatrische stoornissen
  • Rationale en basisprotocol van cognitieve gedragstherapie

Protocollen

  • Protocol bij overmatige achterdocht
  • Protocol bij auditieve hallucinaties die angst oproepen
  • Protocol bij auditieve hallucinaties die somberheid oproepen
  • Protocol bij auditieve hallucinaties die schaamte oproepen
  • Protocol bij demoralisatie en negatieve symptomen
  • Protocol bij geesten, djinns en magie
  • Protocol Omgaan met bijzondere en opmerkelijke ervaringen

CGT technieken

  • Taartpunt techniek
  • Meerdimensionaal evalueren
  • Gedragsexperimenten
  • ‘Activity scheduling’
  • ….en andere technieken

Eindtermen

  • Algemene kennis en vaardigheden met betrekking tot cognitieve gedragstherapie bij allerhande (ernstige) psychopathologie
  • Kennis en vaardigheden van algemeen gedragsbeïnvloedende (gespreks)technieken bij complexe problematiek
  • Kennis van het cognitieve model van de ultrahoog risico-patiënt en van psychose
  • Specifieke therapeutische deelvaardigheden betreffende cognitieve gedragstherapie bij (subklinische) psychose

Literatuur

  • M. van der Gaag, T. Staring, D. Van den Berg, J. Baas. (2013)
    Gedachten Uitpluizen: Cognitief gedragstherapeutische bij psychotische klachten
    Stichting Cognitie en Psychose, Oegstgeest
  • M. van der Gaag, D. Nieman, D. van den Berg (2013)
    CBT for those at risk of a first episode psychosis; Evidence-based psychotherapy for those with
    an ‘At Risk Mental State’ Routledge, London, New York
  • Werkboek Buitengewone ervaringen. Een handleiding bij het omgaan met buitengewone
    en opmerkelijke ervaringen© Stichting Cognitie en Psychose, Oegstgeest (https://www.gedachtenuitpluizen.nl/buitengewone-ervaringen/)

Kennistoets

In de slotbijeenkomst wordt een kennistoets afgenomen die direct wordt nagekeken. Bij een onvoldoende beoordeling van de toets krijgt de deelnemer een aanvullende opdracht die dient te leiden tot een voldoende beoordeling.

Video-inbreng

Iedere deelnemer brengt een casus op video in, waarop een onderdeel van één van de CGT-protocollen voor psychoseklachten staat opgenomen. Dat mag een interview zijn voor de probleem-formulering, het samen met de cliënt bespreken van diens probleemformulering (voorkeur), het opzetten of nabespreken van een gedragsexperiment (voorkeur), een andere cognitieve techniek, exposure-opdrachten, etc.

De video moet worden aangeleverd op een USB-stick, in een veelvoorkomend format. Als dit niet lukt, moet overlegd worden met de docent om te bekijken of een alternatieve aanlevering binnen
de afspeelmogelijkheden past.

Eindopdracht

Iedere deelnemer levert uiterlijk een week na de 4e trainingsdag een volledig ingevulde probleemformulering van een eigen cliënt met psychotische klachten in, met daarbij eveneens een gefaseerd-uitgewerkt behandelplan dat in lijn is met het CGT-protocol voor die betreffende psychotische klacht. Tijdens de trainingsdagen kan de uitwerking voor een eigen cliënt reeds aan bod komen, bijvoorbeeld naar aanleiding van de video-inbreng.

Toetsing/certificaat

Voor het verkrijgen van het certificaat gelden als voorwaarden: volledige deelname, een voldoende beoordeling van alle huiswerkopdrachten, een voldoende beoordeling van de gemaakte eindopdracht en een voldoende beoordeling van een schriftelijke toets waarin de leerdoelen worden getoetst.

Hierbij geldt de volgende aanwezigheidsregeling:

  • bij verzuim van 1 dagdeel moeten voor de verzuimde uren opgegeven huiswerkopdrachten worden afgerond met een voldoende beoordeling
  • bij verzuim van 2 dagdelen moeten voor de verzuimde uren opgegeven huiswerkopdrachten worden afgerond met een voldoende beoordeling en moet een vervangende opdracht worden afgerond met een voldoende beoordeling
  • bij verzuim van 3 dagdelen of meer vervalt het recht op compensatie en wordt geen certificaat uitgereikt

Accreditatie

Accreditatie wordt aangevraagd bij de VGCt als nascholingscursus (heraccreditatie cognitief gedragstherapeuten VGCt) bij de FGzPt (klinisch psychologen) en bij de NVvP.
Nagegaan wordt of accreditatie in het kader van de herregistratie van psychotherapeuten mogelijk is.

Organisatie

Regelmatig zijn er cursussen met open inschrijving. Indien u voor uw eigen instelling of vriendenkring een cursus wilt organiseren, dan kan dat. Neemt u dan contact op met info@gedachtenuitpluizen.nl