Het discours over oorzaak, verschijningsvorm en betekenis van psychosen verschilt per land, per subcultuur, per groep. Maar de laatste jaren werd wel duidelijk dat de meeste mensen van mening zijn dat psychose hoofdzakelijk en meestal een reactie is op psychosociale gebeurtenissen en stress. Het medische model is tanend. Dit onderzoek gaat over hoe cliënten naar de oorzaken van psychose kijken en over dat we, voor wie het nog niet wist, beter maar goed naar cliënten zelf kunnen luisteren.
Onderzoek leert dat bijna overal ter wereld mensen psychosociale verklaringen voor schizofreniespectrumstoornissen verkiezen boven biogenetische verklaringen – met uitzondering van sommige medici. Hoewel wetenschappelijk onderzoek de opvattingen van het algemene publiek volledig ondersteunt – psychosociale oorzaken zijn belangrijker dan de overschatte biogenetische – blijft het medische model behoorlijk dominant aanwezig in de reguliere psychiatrische gezondheidszorg. Patiënten die een andere visie op hun klachten uiten dan de biologische visie krijgen ‘gebrek aan ziekte-inzicht’ als symptoom van hun ziekte toegevoegd. Om gek van te worden. En het gebeurt nog steeds.
Read is een onderzoeker die zich al vele jaren inspant om cliënt perspectieven en de-stigmatisering op de klinische kaart te krijgen. Hij onderzoekt opnieuw de vraag waarover hij al eerder publiceerde (Read 2013a): wat mensen zelf voor verklaring geven aan hun psychoseklachten. Als ingang koos hij een internet-groep van 701 cliënten uit 30 landen die AP medicatie gebruikten (72% vrouw; gemiddelde leeftijd 44 jaar; waarvan 3.4% van Nederlandse komaf). Onderzocht werden ontstaansopvattingen over psychoseklachten.
De vragenlijst ‘The Experiences of Antidepressant and Antipsychotic Medication Survey’ opent met: ‘There are many theories, and lots of debate, about what causes mental health problems. What do you think caused the experiences for which you received antipsychotic medication?’. Op een Likert-schaal van 1 = ‘Purely Biological’ tot 5 = ‘Purely Social’, was de gemiddelde score 4,24. Thematische analyse van de antwoorden van de respondenten leverde zeven verklarende categorieën op:
- Sociaal (75,6%)
- Psychologisch (18,4%)
- Bio-genetisch (17,5%)
- Iatrogeen (17,1%)
- Drugs en alcohol (10,1%)
- Medische aandoeningen (6,8%)
- Slapeloosheid (6,0%).
Deze opvattingen over de oorzaak van psychose sluiten aan bij onze huidige kennis.
Met deze gegevens houdt Read het pleidooi dat cliëntopvattingen niet terzijde worden geschoven als ‘gebrekkig ziekte-inzicht’, maar aandacht en respect verdienen.
En een paar andere bijzonderheden zijn het vermelden ook waard. Iets meer respondenten vonden hun antipsychotica niet helpend (45%) dan wel helpend (38%). De meeste (!) AP medicatie wordt volgens de respondenten voorgeschreven zonder dat van psychotische klachten (51%) of een psychotische stoornis (56%) sprake is.
Maar het interessantste aan het artikel is de uitkomst van de categorie ‘Iatrogeen’. Wat heeft namelijk 17.1% van de respondenten ervaren als iatrogene aanleiding voor psychoseklachten?
- Te snelle afbouw van medicatie
- Dwangmaatregelen
- Het negeren of ontkennen door hulpverleners van misbruik en mishandeling.
Daar werden ze psychotisch van. Dat zijn dan toch weer zaken om even nota van te nemen – net als die hoge frequentie AP medicatie die voorgeschreven wordt in afwezigheid van psychose.
Read J., Dillon J. (Eds.), Models of Madness: Psychological, Social and Biological Approaches to Psychosis, Routledge, London (2013), pp. 143-156.
