Wanneer intrusieve gedachten conflicteren met metacognitieve overtuigingen, kan de ervaren cognitieve dissonantie weggewerkt worden door de eigen gedachten toe te schrijven aan een externe bron, en dan hoor je dus stemmen. Oftewel: je externaliseert de gekke gedachten die niet bij je passen. Zit het zo? Of zijn er meer verklaringen mogelijk voor het horen van stemmen?

De meeste modellen om de fenomenologie van stemmenhoren te begrijpen zijn gebaseerd op de aanname dat stemmenhoorders interne cognitieve gebeurtenissen ten onrechte toeschrijven aan een externe bron. Een cognitief defect (bijv. Frith, 1987), vertekende informatie processing (bijv. Bentall, 1990) of cognitieve dissonantie die weggewerkt moet worden (Morrison ea, 1995) zou hieraan ten grondslag kunnen liggen. In modellen die cognitieve vertekening opvoeren als verklaring is vaak een belangrijke rol weggelegd voor self-focused attention (SA). Een alternatief model is dat de ervaringen een dissociatieve basis hebben. Vanuit die hoek beschouwd kunnen de stemmen begrepen worden als het product van negatieve ervaringen die dissociatieve processen activeren, waarbij een extreme afsplitsing van delen van ‘het zelf’ resulteert in verschillende narratieven. De stemmenhoorder ervaart dan dus een dialoog als gevolg van de afsplitsing van verschillende delen van het zelf.

Gesterkt door de herhaaldelijke bevinding dat de relatie van de stemmenhoorder met zijn of haar stemmen grote overeenkomsten vertoont met de relatie met anderen (macht/onderwerping, afstand/nabijheid e.d.), leek het een aantal Spaanse onderzoekers belangrijk om in onderzoek naar de fenomenologie van stemmen horen onderscheid te maken tussen privaat en publiek self-focused attention (SA). Privaat SA, verwijst naar bovenmatige aandacht voor interne zaken, zoals gedachten en gevoelens, en is in eerder onderzoek betrokken. Publiek SA verwijst naar de aandacht die iemand heeft voor zijn/haar uiterlijke verschijningsvorm en gedrag, dus algemeen bewustzijn van het zelf als een sociaal object dat een effect heeft op anderen, en is niet eerder onderzocht.

Het doel van deze Spaanse studie was om de rol van persoonlijk én publiek SA in de relatie met de stemmen te onderzoeken. De onderzoekers verwachtten 1) dat iemands relatie met de stemmen zou samenhangen met zowel publiek als persoonlijk SA; 2) dat de relatie met de stemmen publiek SA zou voorspellen; en 3) dat publiek SA de relatie tussen ‘relatie met stemmen’ en negatief affect (angst en depressie) zou verklaren bij mensen die stemmen horen. Er werden 60 opgenomen patiënten onderzocht, voornamelijk gediagnostiseerd met schizofrenie, die stemmen hoorden met behulp van zelfrapportage vragenlijsten op het gebied van de relatie met stemmen, self-focused attention (SA), depressie en angst.

De eerste hypothese werd bevestigd: hoe dominanter en intrusiever de stem en hoe meer de stemmenhoorder deze op afstand wilde houden, hoe hoger het niveau van zowel persoonlijk SA als publiek SA. De onderzoekers zien hierin bevestigd dat de stemmenhoorder zich zorgen maakt over hoe hij overkomt op anderen, waarbij stemmen begrepen kunnen worden als geïnternaliseerde reacties van anderen. De resultaten bevestigden ook de tweede hypothese: mensen die hun stemmen als zeer dominant beleefden waren zich meer bewust van hun eigen gedrag en hoe ze op anderen, en waarschijnlijk ook op hun stemmen, overkomen. Overigens bleek alleen ervaren dominantie voorspellend; intrusiviteit, afstand en afhankelijkheid waren niet voorspellend voor publiek SA. De derde hypothese kon niet bevestigd worden: de relatie tussen dominantie van de stemmen en depressie was direct en werd dus niet verklaard door publiek SA en de relatie tussen dominantie en angst werd maar gedeeltelijk verklaard door publiek SA.

De studie-opzet was correlationeel, wat betekent dat er geen causale relaties gelegd kunnen worden en er ook niks gezegd kan worden over de richting van de relatie (beïnvloedt het één het ander of het ander het één?). Toch wagen de auteurs zich aan speculaties over de functies die privaat en publiek SA vertolken in de ontwikkeling van stemmen. Zij denken dat er twee stadia zijn in de ontwikkeling van stemmen. Het eerste stadium zou te maken met dissociatieve processen waarin privaat SA mensen al hun aandacht richten op die dissociatieve processen. Hierdoor nemen ze toe en wordt het afstand nemen van verschillende delen van het zelf in de hand gewerkt. Het resultaat daarvan is dat de gedissocieerde delen als stemmen beleefd worden. Het tweede stadium zou vervolgens te maken hebben met iemands reactie op de stemmen. Als iemand de dialoog tussen verschillende delen van het zelf als een relatie met iemand anders beleeft en daarnaast ook nog eens achterdochtige ideeën over die ander heeft, dan versterkt publiek SA de afsplitsing tussen die delen én draagt het (samen met privaat SA) bij aan de emotionele last die de relatie met stemmen met zich meebrengt en negatieve gevoelens.

Voor de klinische praktijk benadrukken de auteurs dat het belangrijk is om privaat en publiek zelfbewustzijn mee te nemen in de casusconceptualisatie en pleiten zij er voor om meer therapeutische strategieën in te zetten om SA te beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld mindfulness.

Perona-Garcelán, S. Úbeda-Gómez, J., León-Palacios, M.G., Escudero-Pérez, S., Barros-Albarrán, M.D., López-Jiménez, A.M., Vallina-Fernández, O., Jiménez-García-Bóveda,
 R., Diez-Alegría, C., Rodríguez-Testal, J.F., Ruiz-Veguilla, M., García-Montes, J.M., & Pérez-Álvarez, M. (2015). Relationship between public and private self-focused attention and auditory verbal hallucinations as an interpersonal process. Psychosis. doi: 10.1080/17522439.2015.1115540

Artikel